SYMBOLICZNE ROŚLINY - KOŚCIOŁY i CMENTARZE

Giebułtów

Ogrody pamięci i ich symboliczne rośliny.

Lubimy się z Agą grzebać w przeszłości. Sporo materiałów trzeba przestudiować, by ją czasem odkryć. Zrozumieć. Ale jak już się w to wejdzie..... żal wracać. Dawno umarli, zaczynają żyć w naszych głowach ponownie, wypełniając luki w materiałach, zdjęciach i tekstach. Niektórzy tak bardzo okazują się potrzebni, że są z nami w trakcie nocnego ślęczenia nad komputerem. Taki choćby Jan-Pustelnik, czy Genowefa, postacie wymyślone są z nami do dziś.  Nawet teraz, po kilku latach nadal są przywoływane w potrzebie. W tym nocnym ślęczeniu i szukaniu. 

Czasem poszukiwanie historii jest łatwe, ale czasem nie. Wiedza tak zdobyta  ogląda światło dzienne przez chwilę. Ma uzasadnić, zgrabnie ujęta w  plik Worda lub Corela, taką lub inną koncepcję naszego projektu i zalegać nadal w szufladzie na wieki. A przecież jej żal. Połączone fakty i wydobyty sens, są jak magnes. Przyciągają.

Z okazji zakończenia i nagrania dla TVN Białego Ogrodu Pamięci w Międzygórzu otwieram szufladę i dla tych co są ciekawi, będzie ............

 ......  o świętych kwiatkach i drzewach. Czyli o symbolice roślin przykościelnych.

I o różnych kościołach i cmentarzach. Starych, pięknych, zabytkowych. Pięknych pięknem, które już nie wróci. Często jest zbyt kosztowne i trudne do odtworzenia.

kościół św.Józefa, Międzygórze. 2014 r.                                              fot. Pszczelarnia

Tak więc posłuchajcie jeśli macie czas...... 

W otoczeniu  drewnianego, barokowego kościoła pod wezwaniem Św. Józefa w Międzygórzu dawniej znajdował się cmentarz. Tego typu cmentarze przykościelne były stosunkowo nieduże. Ich wielkość wyznaczano najdłuższym cieniem kościelnej budowli. Teren tak zakreślony otaczano następnie kamiennym murem, stanowiącym granice pomiędzy sacrum i profanum czyli miejscem świętym i świeckim. Wzdłuż cmentarnego muru  sadzono zaś drzewa.

Dodatkowym wyznacznikiem usytuowania cmentarza było lokowanie kościoła na osi wschód – zachód, co  w terenie górzystym nastręczało zapewne wielu trudności.

Budynek kościoła pw. św. Józefa nie od razu miał obecny wygląd. Początkowo powstał jako kaplica cmentarna (w latach 1740-42). W 1920 powiększono go i przebudowano. W 2001 roku pokrycie dachu kościoła łupkiem szarogłazowym (jako jedyny kościół drewniany w Sudetach) z powodu niedostępności tego kamienia, wymieniono na gont. W ten sposób odzyskał on pierwotny wygląd z XVIIw.  

Obecnie cmentarz okalający kościół nie istnieje. Pozostał jedynie grób należący do rodziny Weiss oraz tablice nagrobne z lat 1845 -1853. 

Przykościelne cmentarze były miejscem pochówku do XVIII w., który to wiek stał się wiekiem narodzin cmentarzy  samodzielnych. Postęp nauk medycznych i względy higieniczne spowodowały konieczność lokowania cmentarzy w oddaleniu od kościoła i ludzkich osiedli. W miarę rozwoju miast zlikwidowano więc w Europie przykościelne cmentarze, pozwalając na ich funkcjonowanie jedynie na wsiach i to sporadycznie, aż do połowy XX wieku.

Kamieńczyk, ok. Międzylesia, 14.07.2014 r.

Kamieńczyk, 2013 r.

Kamieńczyk, 2013 r.

Kamieńczyk, 2013 r.

Kamieńczyk, 2013 r.

Kamieńczyk, 2013 r.

SYMBOLICZNE MIEJSCA CMENTARZA

Piekło: ogrodzenie i lewy narożnik. Chowano tu nie ochrzczone dzieci, samobójców, tragicznie zmarłych.

Niebo: to miejsce krzyżowania się alei cmentarnych. Stawiano przy nich kaplice lub krzyż a w sąsiedztwie chowano najznamienitszych obywateli.

Ostatnia droga: prowadziła od bramy do centrum cmentarza. Było to najlepsze miejsce do pochówku i zarezerwowane dla zasłużonych.

Główna aleja: obsadzana często drzewami długowiecznymi prowadziła do kościoła.  Miejsce skupienia i wyciszenia.

Ogrodzenie: „piekło” oraz granica  między sacrum i profanum.

Kalwaria Pacławska, Bieszczady, 2011 r.

Kalwaria Pacławska

Czarna Góra, 2013 r.

Bieszczady

j.w 

Chmieleń

Chmieleń

SYMBOLICZNE ROŚLINY

Roślinność cmentarna była od wieków  bardzo symboliczna, a symbolika ta została prawie zapomniana. "Czasem gdzieś tam dzwoni ale nie wiadomo w którym kościele". Często wywodziła się ona z bardzo odległych kultur i wierzeń (często pogańskich) i została  zmodyfikowana i przystosowana dla wiary katolickiej. Na przykład humanistyczna mentalność grecka, dla której gaj pełen drzew w pięknym otoczeniu był uosobieniem boskości miejsca, dla chrześcijan stanowił nieco niebezpieczną herezję. Pomysł był jednak tak kuszący, że nie zrezygnowano z obsadzania miejsc świętych drzewami ale z czasem nadana im została inna symbolika.

Sadzono na cmentarzach i w otoczeniu kościołów gatunki roślin rodzimych lub egzotycznych nadając im własne, symboliczne, swojskie znaczenie.

I tak przy murach cmentarnych bardzo często spotkać można krzewy róż oraz drzewa posiadające kolce.

Był to zabieg zniechęcający dusze do wędrówki poza mury cmentarne. Różana ściana  od dawien dawna symbolizowała również oddzielenie przestrzeni "czystej".

Z pewnością względy praktyczne kolców miały tu również znaczenie. Bardzo często zdarza się obecnie, że na skutek zniszczenia cmentarza, tylko pozostała po nim roślinność wskazuje na pierwotne przeznaczenie tego miejsca. Tak jest w przypadku Międzygórza, gdzie  ok. 150- letni żywotnik (symbol smutku i śmierci) jest pamiątką po znajdującym się tu cmentarzu.

Po prawej stronie zdjęcia, u podstawy krzyża, przy murze, widać jeszcze resztki pnia kasztanowca, przy którym kiedyś stał ten krzyż. Tylko tyle po nim zostało. Dziś nikt nie odważy się znów go tu  posadzić. A  dawniej nikt by chyba  nie pomyślał, że obędzie się tu bez niego.

Drzewami i roślinami, które najczęściej stosowanymi  na cmentarzach i przy kościołach były:

Lipa: dobroć, głęboki spokój

Dąb: moc i trwałość.

Żywotnik: najbardziej typowe drzewo cmentarne: śmierć, smutek.

Cis: kruchość ludzkiego życia.

Brzoza: drzewo opiekuńcze i opłakujące (gałęzie skierowane do dołu).

Robinia (akacja): drzewo graniczne, cierniowe. Dusze zatrzymane wewnątrz murów.

Kasztanowiec: początkowo ozdobne,później znaczenie magiczne.

Jesion: spokój i bezpieczeństwo odwiedzających.

Róże: kolce, cierniowe żywopłoty, krzew przypisany Maryi.

Kalina koralowa: sadzono na mogiłach młodych osób, kawalerów i panien.

Hortensja: boleść duszy.

Bluszcz: nieśmiertelność i symbol duszy, która nie umiera.

Bukszpan: krzew wiecznie zielony - nieśmiertelność.

Lilia: czystość, nadzieja, niewinność. Atrybut m.in. Chrystusa, św. Józefa.

Konwalia: łzy Maryi nad ukrzyżowanym Chrystusem.

Fiołek: pokora

SYMBOLICZNE KOLORY

Biel: niewinność, czystość Dziewicy Maryi

Czerwień: męka Chrystusa, krew męczenników.

Różowy: połączenie obu ww.

Współcześnie znaczenie symboliki roślin zanika i przestrzeń cmentarza i kościelna traktowana jest jedynie w kategoriach estetyki.

Giebułtów

Milicz

Niedaleko Ciechocinka

Cmentarze to ogrody pamięci. Pamięć ta oznacza utrwalenie świadomości o minionych wydarzeniach i ludziach. Wyjątkowy jest ich charakter, gdyż jest on za razem osobisty i publiczny, prywatny i dostępny dla wszystkich. Jest to też nieodłączny składnik krajobrazu, charakteryzujący się elementami i  symbolami jedynymi w swoim rodzaju. 

Bieszczady

Bieszczady

Często przestrzeń ta,  z racji bycia publiczną, jest zagospodarowywana przez pracowite mieszkanki wsi. Być może w tej roli trafiają się również  mężczyźni, ale nie spotkałam:)

Wtedy, to one decydują, co będzie ozdobą tego miejsca. Najczęściej jest to zestaw roślin ogrodowych tradycyjnie uprawianych w danej okolicy. To co mieszkańcy mają w ogrodach po prostu trafia również w okolice kościoła. Ostróżki, malwy, narcyzy, liliowce, juki i wiele, wiele innych, pięknych roślin jest częstą ozdobą tych miejsc.

A czasem jest to, po prostu, sama natura i tak też jest pięknie:)

Pozdrawiam,

ewa

BEŁŻYCE  k/ Lublina

Ogród w Miedzygórzu:
http://zielonametamorfoza.blogspot.com/2014/10/miedzygorze-fina-neverending-story.html